Natuurhistorisch & Volkenkundig

NVM Oudenbosch

Gips kader 2

Gips kent iedereen. Bijvoorbeeld via de geneeskunde als gipsverband en de gipsvluchten. In de bouw gebruiken we het als pleister of bouwblokken. En ook binnen de kunst wordt gips gebruikt voor het maken van afgietsels of als albast om te beeldhouden. We gebruiken gips al heel lang. De meest heldere variant van gips werd vroeger gebruikt om Mariabeelden mee te versieren en wordt daarom in religieuze kringen ook wel Mariaglas genoemd. Het heeft de chemische formule CaSO4·2H2O en is een mineraal dat hoort tot de klasse van de sulfaten.

Ontstaan

Gips kan op meerdere manieren ontstaan. Als het mineraal anhydriet water opneemt wordt het omgezet in gips. Daarnaast kan gips ontstaan door de verdamping van zeewater in afgesloten bekkens. Een derde ontstaanswijze komt voor in sulfidische ertsafzettingen. Het grondwater in deze ertsafzettingen heeft een zekere concentratie van SO4. Als er dan ook nog calcium beschikbaar is, kan gips uitkristalliseren.Deze laatste ontstaanwijze komt ook voor in Nederland. In kleien waarin kalk en pyriet aanwezig zijn, komt gips voor als secundair mineraal. We vinden gips in Winterswijk, Ootmarsum, Oldenzaal en de storthopen van Limburgse steenkoolmijnen. Ook vinden we gips terug uit een verdampte ondiepe zee uit het Trias. De hoeveelheden in ons land zijn echter gering, winning is niet rendabel.

Verschijningsvormen

Gips is één van de zachtste mineralen die we kennen. Het is al te bekrassen met een vingernagel. Gips kristalliseert in het monokliene kristalsysteem. Dat betekend dat wanneer je het kristal 360° draait, je twee keer hetzelfde beeld ziet. Grote doorschijnende gipskristallen noemen we seleniet. Meestal zijn de kristallen tabletvormig. Zeldzamer zijn prismatisch e en langgerekte. Soms heeft het een vezelachtig uiterlijk. Gips vertoont ook vaak zogenaamde tweelingenvorming. In het museum hebben we meerdere gipskristallen. Daaronder zit een gelige tweeling met een lichte glans, deze tweelingvorm noemen we een zwaluwstaart. De vogel heeft een kenmerkende gevorkte staart. Het gespleten karakter van de kristaltweeling doet denken aan deze staart.Woestijnrozen zijn ware door de natuur gevormde kunstwerken. Deze samenklonteringen van gipskristallen worden gevormd doordat water in de woestijnbodem omhoog getrokken wordt door verdamping aan het oppervlak. Als het in het water opgeloste gips uitkristaliseert kunnen zandkorrels in de kristallen worden opgesloten. De kleur van woestijnrozen is een aanduiding van de herkomst. Saharazand geeft en roodbruine kleur, terwijl ander zand grijze of witte kleuren kan veroorzaken.De meest voorkomende verschijningsvorm zijn massieve gipspakketten. Albast is massief gips zonder duidelijk kristalvorm en een van oudsher geliefde steensoort om beelden van te maken. Er zijn overigens twee soorten albast. Een geelachtige marmersoort, bestaande uit calciet en en doorschijnend gipsalbast. In de Grote of Onze-Lieve-Vrouwekerk te Breda is een praalgraf te vinden waarbij gebruik is gemaakt van gipsalbast.

Kleur

Zuivere gipskristallen zijn volkomen transparant. Allerlei bijmengingen kan ze echter kleuren. Bij woestijnrozen komtde kleur door het opgenomen zand, maar ook de kristallen en massief gips kan door kleine chemische insluitsels een kleur hebben. Grijs, honinggeel, bruin, bruinrood, zwart, groen en roze, er is een veelvoud aan kleuren.